مقاله به صورتی فشرده در مباحث گوناگون به چگونگی شکل گیری‘ رشد و شکوفایی و افول تعزیه خوانی در جامعه های سنتی ونوین ایران می پردازد. تعزیه خوانی در بیرون از مسجد و دستگاه رسمی مذهب و بر پایه فرهنگ مذهبی عامه مردم کوچه و بازار شکل گرفت و رفته رفته رشد کرد و به صورت یک نمایش آیینی – مذهبی تمام عیار درآمد و در دوره قاجار به اوج شکوفایی رسید.
تعزیه خوانی در جامعه های سنتی ایران پیوسته همچون یک پایگاه ارتباطی نیرومند میان مردم و مذهب نقش فعال داشته است. در ساختار اجتماعی – فرهنگی جامعه امروز‘ نمایش آیینی – مذهبی نقش پویا و کارآمد پیشین خود را به میزان زیادی از دست داده و دیگر نمی تواند همچون گذشته وظیفه دینی – مذهبی و کارکرد آموزشی – هدایتی خود را در میان همه طبقات مردم حفظ کند. برای اینکه تعزیه خوانی در جامعه پیشرفته کنونی پایدار و کارآمد بماند‘ بایستی ساختار صوری و معنایی و شکل اجرایی – نمایشی آن مطابق با نظام فرهنگی و اندیشگی مردم جامعه دگرگونیهایی بیابد.
)