تحلیل صحیح روند تغییرات اقتصادی – اجتماعی نیاز به اطلاعات آماری دقیق دارد که به یاری آن بتوان به کشف حقایق محدود و معین در زمینه گسترده مسائل اقتصادی و اجتماعی نایل آمد. فرآیند روشهای نمونه گیری به گونه ای وسیع تر و مؤثر‘ در انجام چنین بررسیهای مورد استفاده قرار می گیرد. برای آنکه داده های آماری گویای واقعی جامعه در برنامه ریزی های اقتصادی – اجتماعی باشد باید الزاماً شرایط اساسی روش نمونه گیری در زمینه مورد نظر رعایت شود تا بتوان نتایج بدست آمده را با اطمینان به کار گرفت و له تحلیل درست رسید.
در کاربرد روش نمونه گیری برای تحقیق نمودهای مختلف اقتصادی – اجتماعی توجه به سه مسأله اساسی زیر حائز اهمیت است:
- تعیین حجم نمونه
- روش انتخاب نمونه
- برآورد و تعمیم نتایج تحقیق
اگر ارتباط متقابل این سه موضوع با یکدیگر در یک نمونه گیری مهم و جدی تلقی شود در میزان کارآیی و کیفیت بهتر مشاهدات نمونه و نزدیکتر کردن نتایج به دست آمده با واقعیات جامعه تاثیر می گذارد.
انتخاب حجم نمونه در طرح ریزی یک بررسی‘ از آنجا که نشان دهنده واقعیات جامعه است و از آن تبعیت می کند از موضوعهای کلیدی بررسی است. در این مورد آنچه قبل از هر چیز مد نظر قرار می گیرد ‹‹دقت نتایج بدست آمده›› است که حد و حدود این دقت را فقط به کمک خطای نمونه می توان اندازه گیری کرد. محاسبه این خطا جزء جدانشدنی هر تحقیق با استفاده از روش نمونه گیری بشمار می رود. هر قدر خطای نمونه گیری در یک بررسی کمتر باشد‘ داده های نمونه نیز بهمان نسبت دقیقتر بوده و نتایجی که از این نمونه بدست می آید با نتایج سرشماری نزدیکتر است.
حجم نمونه به عنوان یک عامل‘ بر روی مقدار خطای متوسط تأثیر می گذارد و از همین رو درست بودن آن سبب بالا رفتن گویائی نمونه می شود. افزون بر این صحت و دقت نمونه گیری موجب کاهش هزینه مشاهدات و صرفه مندی انجام بررسی می گردد.
روشهای تعیین حجم نمونه در جامعه آماری‘ با هدف و برنامه پردازش و تحلیل نتایج مشاهدات‘ تعداد مشخصه های مورد مطالعه‘ اطلاعات متناظر و میزان تغییرپذیری آنها‘ روشهای برآورد پارامترهای آماری‘ عوامل هزینه ای و غیره رابطه مستقیم و تنگاتنگ دارد.
محاسبه حجم نمونه با هدف برآورد پارامترها برای تمامی جامعه آماری یا طبقات جداگانه آن صورت می گیرد. منظور از طبقات جداگانه جامعه آماری‘ هر واحد دلخواه جغرافیائی مانند استان‘ شهرستان‘ دهستان‘ بخش‘ ناحیه یا فعالیت های عمده اقتصادی یا مشاغل گوناگون یا گروههای مختلف اجتماعی و غیره است.
منظور از برآورد صفات مورد مطالعه بر حسب کل جامعه و طبقات جداگانه جامعه آماری است که بتوان مقدار خطای مطلق و نسبی برآوردهای صفات مورد مطالعه را نشان داد.
طبیعی است برای بدست آوردن برآوردهای پارامترهای آماری با درجه دقت مطلوب جهت کل جامعه‘ حجم کمتری نمونه مورد نیاز است تا برای خود طبقات جداگانه جامعه آماری. در حالت اخیر وقتی که برآوردها برای طبقات جداگانه تعیین می شود حجم کل نمونه برای جامعه از حاصل جمع حجم های نمونه های طبقات جداگانه بدست می آید.
)