مناسبت ادبیات جامعه شناسی در ارجاع به تجربه مدرنیته دایر مدار مقاله حاضر است تجربه ای که دو سوی دارد مدرنیزاسیون و مدرنیسم به عبارت دیگر فرایند های مکمل اقتصادی و فرهنگی امکان عمل مدرن را فراهم می آورند بنابراین پرسش از نقش ادبیات در تکوین جامعه شناسی ایران با این دیدگاه تئوریک پاسخ داده شده که گزارش نویسندگان بعنوان فراهم آورندگان لایه ذهنی واقعیت تجدید ناگزیر در فرآوری عمل مدرن و متعاقبا در تکوین جامعه شناسی اثر گذار بوده است زیرا جامعه شناسی بعنوان یک علم مقوم بر تجریه جدیدی است که ادبیات یک بعد از آن را فراهم آورده است بدین منظور آثار هدایت آل احمد دولت آبادی و درویشیان برگزیده شد و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی به مفهوم شناسی و مقوله بندی این مفاهیم در تناظر با لایه هایمدرنیزاسیون و مدرنیسم اقدام گردید گزارش نویسندگان فوق الذکر حاکی از آن بود که اگر چه آغاز گاه تجربه مدرنیته در ایران با توازن همراه بوده است اما به مرور سویه عینی بر سویه ذهنی سبقت گرفته و موجبات عدم تعادل آن را فراهم آورده است چنانچه نسبت مولفه فرهنگ به اقتصاد در آثار هدایت آل احمد دولت آبادی و درویشیان به ترتیب برابرب 1/1‘ 1/2‘1/3‘1/5 است این روند حاکی از تعمیق تاریخی عدم تعادل در تجربه مدرنیته است
)